قرب (ریشه)
ریشه «قرب» (QRB)؛ نزدیکی. این ریشه در ساخت‌های متنوع خودش جمعا 96 بار در قرآن کریم به‌کار رفته است.
معنای لغوی
قرب: نزديكى. و آن بتصريح راغب چند قسم است:
1- قرب مكانى. مثل وَ لا تَقْرَبا هذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُونا مِنَ الظَّالِمِينَ بقره: 35. باين درخت نزديك نشويد كه از ستمكاران ميگرديد
2- قرب زمانى. مثل اقْتَرَبَ لِلنَّاسِ حِسابُهُمْ انبياء: 1. اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ قمر: 1. وَ إِنْ أَدْرِي أَ قَرِيبٌ أَمْ بَعِيدٌ ما تُوعَدُونَ انبياء: 109.
3- قرب نسبى. مثل وَ ذِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى بقره: 83. لِلرِّجالِ نَصِيبٌ مِمَّا تَرَكَ الْوالِدانِ وَ الْأَقْرَبُونَ نساء: 7. ايضا يَتِيماً ذا مَقْرَبَةٍ بلد: 15.
4- قرب مقام و منزلت. مثل وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ. أُولئِكَ الْمُقَرَّبُونَ واقعة: 10 و 11. وَ لَا الْمَلائِكَةُ الْمُقَرَّبُونَ نساء: 172. و مثل قول فرعون كه بساحران گفت: نَعَمْ وَ إِنَّكُمْ إِذاً لَمِنَ الْمُقَرَّبِينَ شعراء: 42.
5- قرب رعايتى مثل إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِيبٌ مِنَ الْمُحْسِنِينَ اعراف: 56.
قربان: در اصل مصدر است بمعنى نزديك شدن مثل عدوان و خسران «قَرُبَ منه قُرْبَاناً: دنا». و نيز اسم بكار ميرود مثل برهان و سلطان و آن هر كار خيرى است كه بنده بوسيله آن بر خدا تقرب جويد.
1- فَلَوْ لا نَصَرَهُمُ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ قُرْباناً آلِهَةً بَلْ ضَلُّوا عَنْهُمْ ... احقاف: 28. قربان بقرينه آلهة بمعناى جمع و «آلِهَةً» بدل يا بيان است از «قُرْباناً» مراد از قربان اخذ كردن بتها همان است كه مشركين ميگفتند: اينان ما را بخدا نزديك ميكنند (قاموس قرآن، ج5، ص293-296).
ساخت‌های صرفی در قرآن
قَربَ (فعل مجرد): 11 بار
قَرَّبَ (فعل باب تفعیل): 5 بار
مُقَرَّب (اسم مفعول باب تفعیل): 8 بار
اِقتَرَبَ (فعل باب افتعال): 5 بار
اَقرَب (فعل باب افعال): 19 بار
قَریب (صفت فعیل): 26 بار
قُربَة (اسم): 2 بار
قُربَی (صفت تفضیل، مؤنث): 16 بار
مَقرَبَة (مصدر میمی): 1 بار
قُربان (اسم): 3 بار
ریشه‌شناسی
| زبان | لفظ | لفظ با آوانویسی عربی | معنای انگلیسی | معنای فارسی | توضیح | منبع |
| قرآن | قَربَ | قَربَ | قَربَ | قرب: نزديكى | قاموس قرآن، ج5، ص: 293 | |
| آفروآسیایی | *ḳVrVb- | قرب | interior, inner parts | داخلی، قطعات داخلی | ||
| سامی | *ḳVrb- | قرب | inner part, middle (of the body) | قسمت داخلی، وسط (بدن) | ||
| اکدی | ḳerbu | قِربُ | 'intestines, insides' (in the pl.), 'mind, heart' OB on | «روده‌ها، احشاء» (در حالت جمع)، "ذهن، قلب" | [CAD ḳ 216], | |
| اگاریتی | ḳrb | قرب | 'Körpermitte' | مرکز بدن | [Aist 282] | |
| عبری | ḳäräb | قَرَب | 'entrails, inward parts' | "احشاء، اعضای درونی" | [KB 1135] | |
| عربی | ḳurb- (u < *a assimilated to b ?) | قُرب- | 'flancs, à partir des hanches jusqu'au bas-ventre' | پهلوها، از باسن تا پایین شکم | [BK 2 704] | |