عصمت

عصمت: نیروی بازدارنده از گناه و خطا. عصمت از باورهای بنیادی تفکر شیعه و يكی از اركان اعتقادی محسوب می‌شود. عصمت انبيا(ع) و معصومين(ع)؛ بدان معناست كه ايشان حجت خدا هستند و گفتار و رفتار آن‌ها، به عنوان اسوه و الگو مطرح است. عصمت فرآیندی تدریجی و ریشه‌دار است که قبل از تولد انسان معصوم آغاز شده و تا زمانی که زنده است ادامه دارد. معصومین هم در مقام تبلیغ و هم در مقام تلقی عصمت دارند.

تعریف عصمت

عصمت از نظر لغوی به‌ معنای نگه داشتن و امساک و از نظر اصطلاحی به‌ معنای ملکه نفسانی است که مانع فراموشی و گناه در پیامبر و امام می‌شود.به طور کلی عصمت، مصونیت از هر خطا و گناه و مصونیت در دریافت و ابلاغ وحی است که جزء اصول مسلم و مشترک ادیان و مذاهب اسلامی استو همان نیرویی است که اوج تطابق میان علم و عمل را در وجود پیامبران رقم می زند. عصمت یعنی علم به یقین رسیده و این یعنی انسان با عصمت به جایی می رسد که اثر گناه را می‌بیند و آن کار را انجام نمی‌دهد.

عصمت از دیدگاه علامه طباطبایی

از نظر علامه طباطبایی عمصت انبياء‌ اكتسابی بوده است. چون انبياء همانند ساير افراد بشر، مخير بين انتخاب راه خير و شر بوده اند؛ ولی بر اثر مجاهدت و تداوم مبارزه با نفس، به درجات بالايی از عصمت رسيده اند كه مشمول عصمت الهی شده اند. عصمت علمی يا سببی است كه مغلوب ديگر قوای شعوری نشده و يك ملكه راسخه‌ای است كه مغلوب ديگر صفات نمی‌شود.

منشأ عصمت

منشأ اصلی عصمت «علم» و «اراده» است؛ يعنی عصمت معصومان به سبب اين است كه اولا وظيفه‌شناسان خوبی هستند و حقيقت تكاليف الهی را به خوبی می‌دانند، ثانيا دارای اراده‌های قوی و بلندی هستند.

راه کسب عصمت

پيداشدن خشيت و روح خداترسی در عمق جان انسان، به مصونيت او از انجام گناه می‌انجامد؛ در اثر خشيت نيروی كنترل كننده‌ای در درون انسان پيدا می‌شود كه باعث می‌شود او به‌طور ناخودآگاه ديگر گناه نكند.

مراتب عصمت

عصمت، مقام بالايی از بندگی خدا بوده و هر اندازه كه انسان خدا را بندگی كند، به همان ميزان، نيرويی در نظام آفرينش او را از گناه حفظ می‌كند كه به «عصمت» معروف است و هرگاه بندگی به نهايت خود برسد، عصمت نيز مطلق می‌شود. بنابراین عصمت دارای مراتبی است و کل مراتب آن را فقط انبیاء و ۱۴ معصوم دارند. در آیه «تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ ...»، بر تفضل و برتری بعضی از انبیا بر برخی دیگر تاکید شده که به معنای آن است که همگی در دایره عصمت هستند، اما درجات مختلفی دارند. مرتبه عالی مربوط به انبیاء و ائمه و مرتبه پایین‌تر مربوط به افراد عادی است که ذهن و ضمیر خود را از گناه و پلیدی دور نگه داشته‌اند.

انواع عصمت

عصمت به دو نوع عصمت کامل و نسبی تقسیم می شود یعنی انسانی که از طرف خداوند به او حکمت داده می‌شود اگر پیامبر(ص) یا امام(ع) باشد این فرد دارای عصمت کامل الهی است اما اگر فردی غیر از این افراد باشد از عصمت نسبی برخوردار بوده است.

دلایل اثبات عصمت

عصمت معصومین هم با دلایل عقلی و هم با دلایل نقلی قابل اثبات است که در ادامه به هردو پرداخته می شود:

دلایل عقلی عصمت

اولین دلیل الگو بودن معصومین و اعتماد به آنها است صدور گناه و ارتکاب آن سبب عدم حصول اطمینان روحی مردم به پیامبران می‌شود و نمی‌توانند اسوه حسنه و مقتدای مردم باشند؛ دلیل دوم وجوب اطاعت از معصومین است  زیرا درصورت اشتباه، اطاعت از آنها واجب نخواهد بود. اینکه از یکطرف اطاعت از کسی واجب باشد و از طرف دیگر او گناه کند متناقض و نقض غرض خداست و این ممکن نیست. همچنین برهان حفظ شریعت و امتناع تسلسل هم از دیگر براهین علما در اثبات عصمت است.

دلایل نقلی عصمت

تأیید اطاعت از پیامبر در آیات قرآن دلیل نقلی بر عصمت است. دلیل نقلی دیگر حدیث ثقلین است که توسط شیعه و سنی بسیار نقل شده است بدون شک منظور از اهل بیت در این حدیث شریف که به عنوان ثقل اصغر (امانت سنگین کوچک‌تر) معرفی شده است، باید کسانی باشند که لیاقت و شرایط رهبری همه جانبه امت اسلامی را داشته و در عین حال از هر گونه لغزش و گناه و انحراف دور باشند.

منابع

ایکنا