ترجمه قرآن برای کودک و نوجوان: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
ترجمه قرآن برای کودک و | <div style="text-align:justify">'''ترجمه قرآن برای کودک و نوجوان'''؛ ارائه‌ی برگردانی متناسب با ادبیات کودک و نوجوان از قرآن مجید. با توجه به نزول قرآن برای هدایت همه‌ی انسان‌ها و شکل‌گیری شخصیت انسان در کودکی، می‌توان ترجمه‌ای از قرآن کریم متناسب با شخصیت، نیاز و زبان کودک و نوجوان ارائه داد. | ||
== تاریخچه == | == تاریخچه == | ||
پس از پیروزی انقلاب اسلامی یکی از عرصه‌های موردتوجه نویسندگان و مترجمان، ترجمه قرآن به زبان فارسی بود. پیش از انقلاب، ترجمه‌های انجام‌شده، عمدتاً ترجمه‌هایی لغت به لغت بودند. پس‌ازآن که توجه مترجمان به سمت ترجمه‌های توصیفی و آزاد از قرآن گرایش پیدا کرده و مخاطبان نیز درک و دریافت بهتر و بیشتری از معنای قرآن یافتند، اندک‌اندک مترجمان و محققان معطوف به مخاطبان شدند و تلاش کردند در ترجمه‌های خود سلیقه و نیاز مخاطبان مختلف را در نظر بگیرند. در این میان، مخاطب کودک و نوجوان نیز موردتوجه قرار گرفت. پیش از آن اقتباس‌هایی از قرآن به‌صورت داستان‌های قرآنی، | پس از پیروزی انقلاب اسلامی یکی از عرصه‌های موردتوجه نویسندگان و مترجمان، ترجمه قرآن به زبان فارسی بود. پیش از انقلاب، ترجمه‌های انجام‌شده، عمدتاً ترجمه‌هایی لغت به لغت بودند. پس‌ازآن که توجه مترجمان به سمت ترجمه‌های توصیفی و آزاد از قرآن گرایش پیدا کرده و مخاطبان نیز درک و دریافت بهتر و بیشتری از معنای قرآن یافتند، اندک‌اندک مترجمان و محققان معطوف به مخاطبان شدند و تلاش کردند در ترجمه‌های خود سلیقه و نیاز مخاطبان مختلف را در نظر بگیرند. در این میان، مخاطب کودک و نوجوان نیز موردتوجه قرار گرفت. پیش از آن اقتباس‌هایی از قرآن به‌صورت داستان‌های قرآنی، [[شعر]]، داستان‌های مذهبی و... انجام‌شده بود، اما ترجمه قرآن علاوه بر آشنایی با مفاهیم قرآنی، کودک را به سمت انس بیشتر با قرآن نیز پیش می‌برد. بنابراین، از دهه‌ی 70 به بعد نویسندگانی از دنیای ادبیات کودکان به سمت ترجمه قرآن برای این مخاطبان پیش رفتند. عده‌ای از نویسندگان و مترجمان قالب داستان، عده‌ای شعر، نثر، نقاشی، گرافیک و عده‌ای دیگر نیز قالب ترجمه قرآن به‌صورت مستقیم را انتخاب کردند.<ref>ترجمه راهی برای انس کودکان با قرآن، ص10.</ref> | ||
== اهمیت و ضرورت == | == اهمیت و ضرورت == | ||
| خط ۳۴: | خط ۳۴: | ||
یکی از علل کم‌کاری در این حوزه اندیشه نشدن برای پرورش متخصصانی آشنا با مجموعه‌ی معارف قرآنی و اسلامی، زبان عربی و زبان کودک است.<ref>نبود افراد متخصص و اهمال در حوزه ترجمه قرآن برای کودکان، ص16.</ref> توجه نکردن به حوزه‌ی کودک و نوجوان به‌اندازه اهمیت و ارزش و جایگاهش،<ref>غفلت نهادهای دولتی و خصوصی از ادبیات قرآنی کودکان، ص24.</ref> جدید بودن مبحث ترجمه‌ی قرآن برای کودک و نوجوان،<ref>ارائه ترجمه آموزشی قرآن برای کودکان در برنامه‌های آینده سازمان اوقاف است، ص26.</ref> نبود زمینه‌ی تقاضا از جامعه به مؤلفان، نداشتن علاقه‌ی شخصی مؤلف به کار در این حوزه و یا مشغولیت در حوزه‌ی بزرگ‌سال،<ref>نبود تقاضا در جامعه برای ترجمه قرآن نوجوانان، ص36.</ref> کمبود متخصصان آموزش کودکان،<ref>خلأ روش صحیح انتقال مفاهیم قرآنی به کودکان نگران‌کننده است، ص19.</ref> امتناع نویسندگان از ورود به این حوزه به دلیل حساسیت موجود در آن و سختی کار،<ref>نیاز امروز کودکان در حوزه قران فراتر از ترجمه است، ص96.</ref> توجه کودک و نوجوان به‌ظاهر قرآن، حفظ و قرائت آن به‌جای دریافت معنای باطن آن،<ref>نخست شخصیت کودک را شناسایی کنیم، سپس قرآن را ترجمه کنیم، ص30.</ref> سرمایه‌گذاری نکردن مسئولان و مربیان آموزش قرآن در امر ترجمه،<ref>گزینش در ترجمه داستان‌های قران برای کودکان، ص94.</ref> پایین‌بودن فرهنگ عمومی و نبود سواد کافی نویسندگان عرصه ادبیات کودک و نوجوان،<ref>نیازمند ایجاد مرکز تخصصی سامان‌دهی ترجمه قران برای نوجوانان هستیم، ص88.</ref> از دیگر عوامل کم‌کاری در حوزه‌ی ترجمه‌ی قرآن برای کودک و نوجوان است. | یکی از علل کم‌کاری در این حوزه اندیشه نشدن برای پرورش متخصصانی آشنا با مجموعه‌ی معارف قرآنی و اسلامی، زبان عربی و زبان کودک است.<ref>نبود افراد متخصص و اهمال در حوزه ترجمه قرآن برای کودکان، ص16.</ref> توجه نکردن به حوزه‌ی کودک و نوجوان به‌اندازه اهمیت و ارزش و جایگاهش،<ref>غفلت نهادهای دولتی و خصوصی از ادبیات قرآنی کودکان، ص24.</ref> جدید بودن مبحث ترجمه‌ی قرآن برای کودک و نوجوان،<ref>ارائه ترجمه آموزشی قرآن برای کودکان در برنامه‌های آینده سازمان اوقاف است، ص26.</ref> نبود زمینه‌ی تقاضا از جامعه به مؤلفان، نداشتن علاقه‌ی شخصی مؤلف به کار در این حوزه و یا مشغولیت در حوزه‌ی بزرگ‌سال،<ref>نبود تقاضا در جامعه برای ترجمه قرآن نوجوانان، ص36.</ref> کمبود متخصصان آموزش کودکان،<ref>خلأ روش صحیح انتقال مفاهیم قرآنی به کودکان نگران‌کننده است، ص19.</ref> امتناع نویسندگان از ورود به این حوزه به دلیل حساسیت موجود در آن و سختی کار،<ref>نیاز امروز کودکان در حوزه قران فراتر از ترجمه است، ص96.</ref> توجه کودک و نوجوان به‌ظاهر قرآن، حفظ و قرائت آن به‌جای دریافت معنای باطن آن،<ref>نخست شخصیت کودک را شناسایی کنیم، سپس قرآن را ترجمه کنیم، ص30.</ref> سرمایه‌گذاری نکردن مسئولان و مربیان آموزش قرآن در امر ترجمه،<ref>گزینش در ترجمه داستان‌های قران برای کودکان، ص94.</ref> پایین‌بودن فرهنگ عمومی و نبود سواد کافی نویسندگان عرصه ادبیات کودک و نوجوان،<ref>نیازمند ایجاد مرکز تخصصی سامان‌دهی ترجمه قران برای نوجوانان هستیم، ص88.</ref> از دیگر عوامل کم‌کاری در حوزه‌ی ترجمه‌ی قرآن برای کودک و نوجوان است. | ||
== معایب | == معایب ترجمه‌های موجود قرآن برای کودکان و نوجوانان == | ||
نبود برنامه‌ریزی سازمانی و هدایت‌شده و ترجمه در قالب کارهای سطحی و بر اساس سلایق و انگیزه‌های شخصی،<ref>برنامه‌ریزی هدایت‌شده؛ زمینه‌ساز ترجمه موفق از قرآن برای نوجوانان، ص60.</ref> نبود دقت لازم،<ref>پیشنهاد برگزاری جشنواره‌ای بین‌المللی برای ترجمه قران کودکان، ص21.</ref> ثقیل بودن ازلحاظ معنایی،<ref>نخست شخصیت کودک را شناسایی کنیم، سپس قرآن را ترجمه کنیم، ص30.</ref> علاقه‌مند نکردن نوجوانان به قرآن،<ref>گزینش در ترجمه داستان‌های قران برای کودکان، ص94.</ref> دور شدن از نوآوری و ابتکار<ref>نیاز امروز کودکان در حوزه قران فراتر از ترجمه است، ص96.</ref> و پاسخگو نبودن برای نیازهای نوجوانان و جوانان،<ref>ارائه ترجمه آموزشی قرآن برای کودکان در برنامه‌های آینده سازمان اوقاف است، ص26.</ref> از عیوب ترجمه‌های موجود است. | نبود برنامه‌ریزی سازمانی و هدایت‌شده و ترجمه در قالب کارهای سطحی و بر اساس سلایق و انگیزه‌های شخصی،<ref>برنامه‌ریزی هدایت‌شده؛ زمینه‌ساز ترجمه موفق از قرآن برای نوجوانان، ص60.</ref> نبود دقت لازم،<ref>پیشنهاد برگزاری جشنواره‌ای بین‌المللی برای ترجمه قران کودکان، ص21.</ref> ثقیل بودن ازلحاظ معنایی،<ref>نخست شخصیت کودک را شناسایی کنیم، سپس قرآن را ترجمه کنیم، ص30.</ref> علاقه‌مند نکردن نوجوانان به قرآن،<ref>گزینش در ترجمه داستان‌های قران برای کودکان، ص94.</ref> دور شدن از نوآوری و ابتکار<ref>نیاز امروز کودکان در حوزه قران فراتر از ترجمه است، ص96.</ref> و پاسخگو نبودن برای نیازهای نوجوانان و جوانان،<ref>ارائه ترجمه آموزشی قرآن برای کودکان در برنامه‌های آینده سازمان اوقاف است، ص26.</ref> از عیوب ترجمه‌های موجود است. | ||
| خط ۴۰: | خط ۴۰: | ||
برای گسترش کمیت و کیفیت تولید ترجمه قرآن کودکان با برگزاری مسابقات، جشنواره‌ها و تشویق نسل جوان نویسندگان می‌توان با گونه‌های متنوع و موفق به ارائه مفاهیم قرآنی پرداخت.<ref>پیشنهاد برگزاری جشنواره‌ای بین‌المللی برای ترجمه قران کودکان، ص21.</ref> همچنین، یکی از لوازم موفقیت در این زمینه، برنامه‌ریزی هدایت‌شده و جامع است. آموزش و پرورش کودکان درزمینه‌ی قرآن باید بر اساس اطلاعات و برنامه‌ریزی جمعی با یک ویژگی خاص و تعریف‌شده صورت گیرد. اگر مجموعه‌های فرهنگی با حذف موازی کاری‌ها و داشتن پشتوانه مطالعاتی لازم، برنامه‌ریزی و سپس متناسب با سطوح مختلف کار کنند، چشم‌انداز وسیع‌تر و روشن‌تری ایجاد می‌شود.<ref>برنامه‌ریزی هدایت‌شده؛ زمینه‌ساز ترجمه موفق از قرآن برای نوجوانان، ص60.</ref> | برای گسترش کمیت و کیفیت تولید ترجمه قرآن کودکان با برگزاری مسابقات، جشنواره‌ها و تشویق نسل جوان نویسندگان می‌توان با گونه‌های متنوع و موفق به ارائه مفاهیم قرآنی پرداخت.<ref>پیشنهاد برگزاری جشنواره‌ای بین‌المللی برای ترجمه قران کودکان، ص21.</ref> همچنین، یکی از لوازم موفقیت در این زمینه، برنامه‌ریزی هدایت‌شده و جامع است. آموزش و پرورش کودکان درزمینه‌ی قرآن باید بر اساس اطلاعات و برنامه‌ریزی جمعی با یک ویژگی خاص و تعریف‌شده صورت گیرد. اگر مجموعه‌های فرهنگی با حذف موازی کاری‌ها و داشتن پشتوانه مطالعاتی لازم، برنامه‌ریزی و سپس متناسب با سطوح مختلف کار کنند، چشم‌انداز وسیع‌تر و روشن‌تری ایجاد می‌شود.<ref>برنامه‌ریزی هدایت‌شده؛ زمینه‌ساز ترجمه موفق از قرآن برای نوجوانان، ص60.</ref> | ||
== معرفی برخی از | == معرفی برخی از ترجمه‌های قرآن برای کودکان و نوجوانان == | ||
قبل از انقلاب برخی از افراد مانند غلامرضا امامی آیاتی از قران و بخش‌هایی از نهج‌البلاغه را انتخاب و ترجمه کردند، پس از انقلاب نیز مصطفی رحماندوست، جعفر ابراهیمی شاهد و... به ترجمه جزءهایی از قرآن برای کودکان و نوجوانان اقدام کردند.<ref>لزوم استفاده از مباحث تفسیری به همراه جلوه‌های هنری، ص76.</ref> شهید باهنر، اولین ترجمه‌های قرآن برای کودکان را در کتاب‌های درسی قبل از انقلاب ارائه کرد.<ref>غفلت نهادهای دولتی و خصوصی از ادبیات قرآنی کودکان، ص24.</ref> در سال‌های اخیر، افرادی تلاش کرده‌اند تا کلام وحی را برای کودکان قابل‌فهم نمایند. افرادی مانند ابوالفضل بهرام پور، مصطفی رحمان دوست، محمد بیستونی، جعفر ابراهیمی (شاهد) و فرزانه زنبقی برخی از این مترجمان هستند.<ref>آنانی که نسل فردا را دریافتند، ص6.</ref> | قبل از انقلاب برخی از افراد مانند غلامرضا امامی آیاتی از قران و بخش‌هایی از نهج‌البلاغه را انتخاب و ترجمه کردند، پس از انقلاب نیز مصطفی رحماندوست، جعفر ابراهیمی شاهد و... به ترجمه جزءهایی از قرآن برای کودکان و نوجوانان اقدام کردند.<ref>لزوم استفاده از مباحث تفسیری به همراه جلوه‌های هنری، ص76.</ref> شهید باهنر، اولین ترجمه‌های قرآن برای کودکان را در کتاب‌های درسی قبل از انقلاب ارائه کرد.<ref>غفلت نهادهای دولتی و خصوصی از ادبیات قرآنی کودکان، ص24.</ref> در سال‌های اخیر، افرادی تلاش کرده‌اند تا کلام وحی را برای کودکان قابل‌فهم نمایند. افرادی مانند ابوالفضل بهرام پور، مصطفی رحمان دوست، محمد بیستونی، جعفر ابراهیمی (شاهد) و فرزانه زنبقی برخی از این مترجمان هستند.<ref>آنانی که نسل فردا را دریافتند، ص6.</ref> | ||
| خط ۴۶: | خط ۴۶: | ||
آموزش تصویری واژه‌های قرآنی: عربی، فارسی، انگلیسی برای کودکان از جعفر شیخ‌الاسلامی. | آموزش تصویری واژه‌های قرآنی: عربی، فارسی، انگلیسی برای کودکان از جعفر شیخ‌الاسلامی. | ||
آوای قرآن: آموزش قرآن با ترجمه موزون و روان ویژه کودکان و نوجوانان از محمود صلواتی. | آوای قرآن: آموزش قرآن با ترجمه موزون و روان ویژه کودکان و نوجوانان از محمود صلواتی. | ||
| خط ۱۰۰: | خط ۱۰۱: | ||
مجله رایحه | مجله رایحه | ||
== | == پاورقی‌ها == | ||
</div> | |||
[[رده:ترجمه قرآن بر اساس رده سنی]] | |||
[[رده:ترجمه قرآن]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۳ ژوئیهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۴:۲۸
تاریخچه
پس از پیروزی انقلاب اسلامی یکی از عرصه‌های موردتوجه نویسندگان و مترجمان، ترجمه قرآن به زبان فارسی بود. پیش از انقلاب، ترجمه‌های انجام‌شده، عمدتاً ترجمه‌هایی لغت به لغت بودند. پس‌ازآن که توجه مترجمان به سمت ترجمه‌های توصیفی و آزاد از قرآن گرایش پیدا کرده و مخاطبان نیز درک و دریافت بهتر و بیشتری از معنای قرآن یافتند، اندک‌اندک مترجمان و محققان معطوف به مخاطبان شدند و تلاش کردند در ترجمه‌های خود سلیقه و نیاز مخاطبان مختلف را در نظر بگیرند. در این میان، مخاطب کودک و نوجوان نیز موردتوجه قرار گرفت. پیش از آن اقتباس‌هایی از قرآن به‌صورت داستان‌های قرآنی، شعر، داستان‌های مذهبی و... انجام‌شده بود، اما ترجمه قرآن علاوه بر آشنایی با مفاهیم قرآنی، کودک را به سمت انس بیشتر با قرآن نیز پیش می‌برد. بنابراین، از دهه‌ی 70 به بعد نویسندگانی از دنیای ادبیات کودکان به سمت ترجمه قرآن برای این مخاطبان پیش رفتند. عده‌ای از نویسندگان و مترجمان قالب داستان، عده‌ای شعر، نثر، نقاشی، گرافیک و عده‌ای دیگر نیز قالب ترجمه قرآن به‌صورت مستقیم را انتخاب کردند.[۱]
اهمیت و ضرورت
تأکید قرآن کریم و بزرگان دین به مطالعه و تعمق در قرآن، بزرگ‌ترین ضرورت ترجمه‌ی قرآن است.[۲] قرآن برای همه‌ی انسان‌هاست و هدایت برای همه ضرورت دارد. دختران در سن دبستان به سن بلوغ می‌رسند، بنابراین باید قرآنی را که دستورات و وظایف آن‌ها را گفته بفهمند. پسران در سن دبیرستان به بلوغ می‌رسند، بنابراین باید این گروه سنی هم ترجمه و تفسیری ویژ‌ه‌ی خود داشته باشند.[۳] از طرفی، کودکان از همه‌ی اقشار جامعه الگوپذیرترند؛ نشان دادن خوبی‌ها و بدی‌ها با قصص قرآنی و انتقال مفاهیم ساده و حیات‌بخش قرآن در شکل‌گیری شخصیت آن‌ها بسیار اثرگذار است[۴] و چگونه زندگی کردن را به آنان می‌آموزد.[۵] اصولی‌ترین و مهم‌ترین راه‌کار برای پیشرفت جامعه، تربیت نسلی پوینده، متفکر، هدف‌گرا، مؤمن و متعهد به دین و کشور است که با ارائه‌ی مفاهیم قرآن به نسل نوجوان و تربیت صحیح اسلامی زمینه‌ی پیشرفت جامعه فراهم می‌شود.[۶]
امکان ترجمه قرآن برای کودک و نوجوان
با توجه به آیات 44 سوره فصلت[۷]، 82 اسراء[۸] و 57 یونس،[۹] قرآن برای همه‌ی انسان‌ها مایه‌ی شفاست و هرکس باید طبق بیماری، نیاز و سن خود از آن استفاده کند. در دستهای دیگر از آیات ازجمله 185 بقره[۱۰] تصریح می‌شود، قرآن برای همه افراد بشر قابل‌استفاده و هدایت است. همه این آیات شامل کودک و نوجوان هم می‌شود. اگر قرار بود قرآن تنها برای بزرگ‌سالان مورداستفاده باشد، به این صراحت قید همه‌ی مردم آورده نمی‌شد. در دستهای دیگر از آیات ازجمله 17، 22، 32 و 40 سوره قمر[۱۱] و 58 سوره دخان[۱۲]؛ قرآن برای فهمیدن آسان دانسته شده است. بنابراین می‌توان این نتیجه را گرفت که قرآن برای کودک و نوجوان آیات خاصی دارد، این آیات برای آن‌ها قابل‌فهم و ساده است و هر گروه سنی باید به آیات مربوط به خود مراجعه کند.[۱۳] یکی از روش‌های مناسب برای آشنایی سنین مختلف با قرآن، ترجمه است.[۱۴] گاهی منظور از ترجمه، انتقال مقصود و معنای ظاهری آیات است و گاهی نیز منظور این است که نکات، زیبایی‌ها و تمام آنچه درآیات است، منتقل شود. باید گفت، ترجمه به معنای نخست میسر است، اما ترجمه به معنای دوم نه‌تنها برای کودکان بلکه در هیچ سن و در هیچ قشری میسر نیست و نمی‌توان تمام آنچه در یک آیه یا یک سوره وجود دارد را برگردان نمود. چون لطافت‌ها، جذابیت‌ها و معجزات قرآن در ترجمه قابل‌انتقال نیست. اما ترجمه به معنای برگردان حدی از معنا میسر است.[۱۵] بااین‌حال این نوع ترجمه نیز با چالش‌هایی روبروست، زیرا گروه سنی کودکان ظرفیت پذیرش کامل قرآن را نداشته و برای مخاطب نوجوان هم این کار با محدودیت‌های بالایی روبرو است.[۱۶] از طرفی محدودیت مربوط به مسائل فقهی، محدودیت اجتماعی مثل شرح قصاص درباره‌ی مفسدین فی‌الارض و محدودیت مربوط به امکان و چگونگی تصویرگری در ترجمه قرآن کریم برای کودکان و نوجوانان وجود دارد.[۱۷]
ویژگی مترجم کودک و نوجوان
برای پرداختن به ترجمه قرآن برای نوجوانان، حضور اساتید فن ترجمه و زبان‌شناس لازم است.[۱۸] مترجم قرآن برای کودکان باید علاوه‌بر داشتن تمام ویژگی‌های یک مترجم نثر، با ادبیات کودک و نوجوان نیز آشنا باشد و در چارچوب همان ادبیات بنویسد.[۱۹] او باید نکات روان‌شناختی و جامعه شناختی را در هر سن و مرحله‌ای تعریف کرده و در ترجمه‌ی خود لحاظ کند. همچنین باید شناخت دقیق از مخاطب داشته باشد و سطح فهم و درک، نیاز، دغدغه‌ها و واژه‌هایی که در زبان مخاطب استفاده می‌شود را شناسایی نماید.[۲۰] تبحر در فنون بلاغت، امانتداری،[۲۱] شناخت و آگاهی کافی از قرآن کریم، ادبیات عرب، ادبیات فارسی و حتی ادبیات جاهلیت و آشنایی با سیر تحول زبان،[۲۲] تسلط کافی و کامل به زبان مبدأ و مقصد، تسلط کافی به فرهنگ و اصطلاحات قرآنی و تاریخ و شأن نزول آیات،[۲۳] آشنایی با مفاهیم و معارف قرآنی،[۲۴] از دیگر ویژگی‌های مترجم قرآن برای کودک و نوجوان است.
روش ترجمه قرآن برای کودک و نوجوان
مناسب‌ترین نوع ترجمه برای کودک و نوجوان، ترجمه‌ی گروهی است و نیازمند تحقیق و پژوهش گروهی از متخصصان چون استادان زبان و ادبیات فارسی، نویسنده کودک و نوجوان، علمای برجسته‌ی حوزه علمیه و روان‌شناس کودک است. این کارگروه باید محتوا را استخراج کرده سپس با مبانی قرآن و صحت محتوایی تطبیق دهند.[۲۵] همچنین مشخص کنند که با توجه به سن و سال مخاطبان از چه سبکی می‌خواهند در این کار بهره ببرند. باید این اثر موردمطالعه میدانی قرار گیرد.[۲۶] به این طریق که قبل از نشر، گروهی از مخاطبان را در سطوح فکری متفاوت گردآورده و با ارائه‌ی ترجمه به آن‌ها ابهامات موجود را برطرف کنند.[۲۷]
در ترجمه قدم اول انتخاب مناسب است و در گام بعدی باید این انتخاب را در ظرف مناسب قرارداد تا بتواند پرورده شده و مورداستفاده قرار گیرد.[۲۸] اینکه تمامی قرآن برای کودکان ترجمه شود، چندان منطقی نیست. برخی از آیات، فهم دشواری دارد و پایین آوردن سطح و زبان ادبیات کل قرآن در حد فهم کودکان، مفید نبوده و معنا را به‌درستی منتقل نمی‌کند.[۲۹] در روایات ائمه‌ی معصوم(ع) نیز آمده است که مفاهیم برخی از سوره‌ها به کودکان تعلیم داده شود و برخی را نباید تعلیم داد.[۳۰] در انتخاب آیات بیشتر باید به مسائل ملموس و عینی توجه داشت. مانند آیاتی که به نحوه‌ی معاشرت، حکایات و عبرت‌های تاریخی اشاره دارند. در چنین کاری نباید به آیاتی که محتوای عقلی و فکری دارند پرداخت.[۳۱] آیات‌الاحکام، آیات دارای نکته‌های تخصصی‌تر تفسیری، آیه‌های محکم و متشابه و مانند این‌ها ربطی مستقیم به گروه سنی کودک و نوجوان ندارد و می‌توانند مترجم را گرفتار دشواری کنند.[۳۲] قصه‌های قرآن مناسب‌ترین آیات برای انتقال به کودکان و نوجوانان هستند و باید با استفاده از همان بیان و همان سبک قرآن برای کودکان ترجمه شوند.[۳۳] با توجه به ظرفیت وجودی کودکان می‌توان به سراغ جنبه‌های کاربردی آیات، مباحث موضوعی، آموزه‌ها، اطلاعات و داستان‌های قرآنی رفت.[۳۴]
کودک و نوجوان در طول دوران رشد خود به بلوغ فکری دست‌یافته و هرسال درک و شناخت آن‌ها متفاوت می‌شود و لغات بیشتری وارد گنجینه لغات آن‌ها می‌گردد. لذا ضروری است که در ترجمه‌ها و تفسیرهای قرآن برای کودکان رده‌بندی سنی لحاظ شود و برای هر گروه سنی دستهای از آیات که بافهم و سن آن‌ها سازگارتر است انتخاب و ترجمه شود.[۳۵]
مترجم در ترجمه قرآن برای کودک و نوجوان باید علاوه‌بر انتخاب گزینشی آیات تلاش داشته باشد تا معنای آیات به افق ذهنی کودکان نزدیک باشد، او باید نخست لغات معیار کودکان را استخراج کند و سپس مفاهیم قرآن را از زبان قرآن به زبان کودکان و در قالب کلمات کودکان بیان کند.[۳۶] باید مفاهیم قرآن را متناسب با حاجات، محدودیت‌ها و دغدغه‌های کودکان بازگو کرد. چنین ترجمه‌ای، نوعی ترجمه آزاد از قرآن است که در آن باید حصار الفاظ قرآن را در هم شکست و روح معنا و مقصود آیات را استخراج نمود و به زبان قابل‌فهم کودک و نوجوان بیان کرد. بیان مفاهیم قران برای نسل امروزی در گروی ترجمه فرهنگی آیات قرآن یعنی معادل‌سازی فرهنگ عصر نزول بافرهنگ معاصر است.[۳۷] می‌توان ترجمه‌ها را اندک‌اندک به مخاطبان نوجوان ارائه کرد و پس‌ازآن پیرامون آن‌ها به بحث و بررسی کارشناسی دست زد و با مخاطبان نوجوان پیرامون آن آیات به صحبت نشست.[۳۸]
اگر ترجمه‌ی آمیخته به تفسیر با نثری روان ارائه شود، مفید خواهد بود. البته مترجم باید توجه داشته باشد که با باز کردن پرانتزها و کروشه‌های متعدد موجب سردرگمی مخاطب نشود. مترجم باید هر آیه را بدون اینکه به مفردات آن توجه کند در قالبی سه برابر تبیین، توضیح و تفسیر کند.[۳۹]
ویژگی ترجمه برای کودکان
بیشتر چارچوب‌هایی که در ترجمه قرآن برای بزرگ‌سال مطرح است، در ترجمه برای کودک و نوجوان نیز باید لحاظ شود. تفاوت در بحث ادبیات و نثر مورداستفاده است. باید با استفاده از اصطلاحات و واژه‌های رایج در ادبیات کودک و نوجوان، تمثیل‌های مناسب، تصویرها، جدول‌ها و دیگر عناصر هنری به ارائه مفاهیم قرآنی پرداخت. در کنار جذاب بودن متن و ظاهر اثر از معنای اصلی آیات نیز دور نشد و چیزی بر محتوای اصلی آیات نیفزود.[۴۰] استفاده از زبانی ساده، قابل‌فهم،[۴۱] لطیف، روان و جذاب،[۴۲] اولویت‌بندی مباحث با توجه به ساختار جامعه و نیازهای موجود،[۴۳] ارزش‌گذاری مناسب مطالب برای القا به مخاطبان مختلف، استفاده از فنّاوری برای ارائه، بیان ترجمه همراه با شرح و پیام،[۴۴] تنوع آیتم‌ها، استفاده از نقاشی، تصویر، شعر، معما و... به‌جای متن، بیان نکردن بسیاری از اصطلاحات اعتقادی، کلامی و فلسفی، مطرح نمودن متن و محتوا با توجه به ظرفیت و پذیرش مخاطب،[۴۵] تناسب باذوق کودکان، ارائه‌ی یک ویژه‌نامه‌ی تدریس آموزش در کنار کار ترجمه،[۴۶] استفاده از کاریکاتور[۴۷] و سرود برای انتقال مفاهیم قرآنی،[۴۸] دوری کردن از بیان لغات و واژگان عرفانی و نیز دوری از ترجمه‌ی عینی تمامی الفاظ و استفاده از آن‌ها به همان ترتیبی که در متن قرآن به‌کاربرده شده،[۴۹] نوآوری در حوزه‌ی صفحه‌آرایی و جلدسازی[۵۰] و برخورداری از عناصر زیبایی‌شناسی[۵۱] از دیگر ویژگی‌های موردتوجه در ترجمه قرآن برای کودک و نوجوان است.
علل کم‌کاری در حوزه ترجمه قرآن برای کودکان و نوجوانان
یکی از علل کم‌کاری در این حوزه اندیشه نشدن برای پرورش متخصصانی آشنا با مجموعه‌ی معارف قرآنی و اسلامی، زبان عربی و زبان کودک است.[۵۲] توجه نکردن به حوزه‌ی کودک و نوجوان به‌اندازه اهمیت و ارزش و جایگاهش،[۵۳] جدید بودن مبحث ترجمه‌ی قرآن برای کودک و نوجوان،[۵۴] نبود زمینه‌ی تقاضا از جامعه به مؤلفان، نداشتن علاقه‌ی شخصی مؤلف به کار در این حوزه و یا مشغولیت در حوزه‌ی بزرگ‌سال،[۵۵] کمبود متخصصان آموزش کودکان،[۵۶] امتناع نویسندگان از ورود به این حوزه به دلیل حساسیت موجود در آن و سختی کار،[۵۷] توجه کودک و نوجوان به‌ظاهر قرآن، حفظ و قرائت آن به‌جای دریافت معنای باطن آن،[۵۸] سرمایه‌گذاری نکردن مسئولان و مربیان آموزش قرآن در امر ترجمه،[۵۹] پایین‌بودن فرهنگ عمومی و نبود سواد کافی نویسندگان عرصه ادبیات کودک و نوجوان،[۶۰] از دیگر عوامل کم‌کاری در حوزه‌ی ترجمه‌ی قرآن برای کودک و نوجوان است.
معایب ترجمه‌های موجود قرآن برای کودکان و نوجوانان
نبود برنامه‌ریزی سازمانی و هدایت‌شده و ترجمه در قالب کارهای سطحی و بر اساس سلایق و انگیزه‌های شخصی،[۶۱] نبود دقت لازم،[۶۲] ثقیل بودن ازلحاظ معنایی،[۶۳] علاقه‌مند نکردن نوجوانان به قرآن،[۶۴] دور شدن از نوآوری و ابتکار[۶۵] و پاسخگو نبودن برای نیازهای نوجوانان و جوانان،[۶۶] از عیوب ترجمه‌های موجود است.
راه گسترش ترجمه کودک و نوجوان
برای گسترش کمیت و کیفیت تولید ترجمه قرآن کودکان با برگزاری مسابقات، جشنواره‌ها و تشویق نسل جوان نویسندگان می‌توان با گونه‌های متنوع و موفق به ارائه مفاهیم قرآنی پرداخت.[۶۷] همچنین، یکی از لوازم موفقیت در این زمینه، برنامه‌ریزی هدایت‌شده و جامع است. آموزش و پرورش کودکان درزمینه‌ی قرآن باید بر اساس اطلاعات و برنامه‌ریزی جمعی با یک ویژگی خاص و تعریف‌شده صورت گیرد. اگر مجموعه‌های فرهنگی با حذف موازی کاری‌ها و داشتن پشتوانه مطالعاتی لازم، برنامه‌ریزی و سپس متناسب با سطوح مختلف کار کنند، چشم‌انداز وسیع‌تر و روشن‌تری ایجاد می‌شود.[۶۸]
معرفی برخی از ترجمه‌های قرآن برای کودکان و نوجوانان
قبل از انقلاب برخی از افراد مانند غلامرضا امامی آیاتی از قران و بخش‌هایی از نهج‌البلاغه را انتخاب و ترجمه کردند، پس از انقلاب نیز مصطفی رحماندوست، جعفر ابراهیمی شاهد و... به ترجمه جزءهایی از قرآن برای کودکان و نوجوانان اقدام کردند.[۶۹] شهید باهنر، اولین ترجمه‌های قرآن برای کودکان را در کتاب‌های درسی قبل از انقلاب ارائه کرد.[۷۰] در سال‌های اخیر، افرادی تلاش کرده‌اند تا کلام وحی را برای کودکان قابل‌فهم نمایند. افرادی مانند ابوالفضل بهرام پور، مصطفی رحمان دوست، محمد بیستونی، جعفر ابراهیمی (شاهد) و فرزانه زنبقی برخی از این مترجمان هستند.[۷۱]
از آثار چاپ‌شده درزمینه‌ی ترجمه‌ی قرآن برای کودک و نوجوان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
آموزش تصویری واژه‌های قرآنی: عربی، فارسی، انگلیسی برای کودکان از جعفر شیخ‌الاسلامی.
آوای قرآن: آموزش قرآن با ترجمه موزون و روان ویژه کودکان و نوجوانان از محمود صلواتی.
آیه‌ها و نقاشی‌ها: کتاب کمک‌آموزشی شیوه اشاره مقطع پیش‌دبستان انتشارات جامعه القرآن الکریم،
آیه‌های نور: آشنایی کودکان با آیات موضوعی قرآن کریم همراه با شعر و نقاشی از مهدی وحیدی صدر.
از زیباترین سخن آسمانی (ترجمه جزء سی‌ام قرآن مجید) انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
با تو می‌گویم خدا (ترجمه گزیده‌ای از آیات قرآن) از زهرا نوری لطیف.
قرآن چندزبانه برای کودکان محمد بنی‌هاشمی.
بایدها و نبایدها در ترجمه قرآن برای کودکان و نوجوانان از رضا رهگذر.
بچه‌ها بهشت همین‌جاست (قران برای کودکان) از قربان احمدی.
بچه‌های خوب برنده میشن از محمد بیستونی.
بهار در خانه‌ام (ترجمه ساده‌ای از برخی آیات و سور قرآن).
درخت دوستی بنشان، دستهای سبز، از جعفر ابراهیم (شاهد).
به شیرینی عسل: سوره‌هایی از قرآن به سه زبان از آرزو ولی‌پور.
ترجمه قرآن برای کودکان و نوجوانان و جزء سی‌ام قرآن کریم برای کودکان و نوجوانان از مصطفی رحمان دوست.
جزء سی‌ام قرآن کریم: روخوانی قرآن کریم با رنگ‌آمیزی همراه با تصویرسازی مفاهیم سوره‌ها از مهدی فاضلی.
حرف خدا (ترجمه برخی از آیات قرآن به زبان شعر) از صدیقه رئیسی.
در باغ قرآن از مرضیه راتی. سفارش‌های خدا جون (آموزش آیات و احادیث کاربردی با مفهوم کودکانه) از اکبر عاشور خانی.
سوره‌های بهار (برگزیده‌ای از سوره‌های کوچک قران) از محمدمهدی طباطبایی.
قرآن که کتاب آسمانی است از رزیتا گوهر شاهی.
گلبرگ قرانی (طرح انس با قرآن) از حسن سعیدی.
نغمه‌های قرآنی: مجموعه شعر، قصه، معما، پیام‌های قرآنی نکات اخلاقی برگرفته از سوره‌های قرآنی از سمیه احدنژاد. آشنایی با قرآن کریم: شرح و ترجمه قران برای نوجوانان از فرزانه زنبقی
شکوفه‌های آسمانی: مجموعه شعارهای کوتاه قرآنی ویژه کودکان و نوجوانان،[۷۲]
مجموعه 6 جلدی انس با قرآن از انتشارات مدرسه.
ترجمه تفسیر مبین از دفتر انتشارات کمک‌آموزشی.
فرهنگ‌نامه قرآنی دانش‌آموزان.[۷۳]
منبع
ایکنا
مجله رایحه
پاورقی‌ها
- ↑ ترجمه راهی برای انس کودکان با قرآن، ص10.
- ↑ زبان فارسی و قابلیت‌های بسیار برای ارائه مفاهیم قرآن به کودکان، ص90.
- ↑ تعیین مختصات روان‌شناختی مخاطب؛ ضرورتی در ترجمه قرآن برای کودکان، ص37.
- ↑ ظرفیت‌های بسیار و گام اندک در ترجمه قران برای کودکان، ص61.
- ↑ می‌توانی با برگردان مفاهیم قران درک کودکان را بالا ببریم، ص64.
- ↑ غفلت نهادهای دولتی و خصوصی از ادبیات قرآنی کودکان، ص24.
- ↑ وَ لَوْ جَعَلْنَاهُ قُرْءَانًا أَعجَْمِيًّا لَّقَالُواْ لَوْ لَا فُصِّلَتْ ءَايَاتُهُ ءَ اعجَْمِىٌّ وَ عَرَبىٌِّ قُلْ هُوَ لِلَّذِينَ ءَامَنُواْ هُدًى وَ شِفَاءٌ وَ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ فىِ ءَاذَانِهِمْ وَقْرٌ وَ هُوَ عَلَيْهِمْ عَمىً أُوْلَئكَ يُنَادَوْنَ مِن مَّكاَنِ بَعِيد؛ « و اگر [اين كتاب را] قرآنى غير عربى گردانيده بوديم، قطعاً مىگفتند: «چرا آيههاى آن روشن بيان نشده؟ كتابى غير عربى و [مخاطبِ آن] عرب زبان؟» بگو: «اين [كتاب] براى كسانى كه ايمان آوردهاند رهنمود و درمانى است، و كسانى كه ايمان نمىآورند در گوشهايشان سنگينى است و قرآن بر ايشان نامفهوم است، و [گويى] آنان را از جايى دور ندا مىدهند» (فصلت/44).
- ↑ وَ نُنزَِّلُ مِنَ الْقُرْءَانِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِينَ وَ لَا يَزِيدُ الظَّلِمِينَ إِلَّا خَسَارًا؛ « و ما آنچه را براى مؤمنان مايه درمان و رحمت است از قرآن نازل مىكنيم، و [لى] ستمگران را جز زيان نمىافزايد» (اسراء/82).
- ↑ يَأَيهَُّا النَّاسُ قَدْ جَاءَتْكُم مَّوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّكُمْ وَ شِفَاءٌ لِّمَا فىِ الصُّدُورِ وَ هُدًى وَ رَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِين؛ « اى مردم، به يقين، براى شما از جانب پروردگارتان اندرزى، و درمانى براى آنچه در سينههاست، و رهنمود و رحمتى براى گروندگان [به خدا] آمده است» (یونس/57).
- ↑ شهَْرُ رَمَضَانَ الَّذِى أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْءَانُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَ بَيِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَى وَ الْفُرْقَانِ فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ الشهَّْرَ فَلْيَصُمْهُ وَ مَن كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلىَ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَ لَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَ لِتُكْمِلُواْ الْعِدَّةَ وَ لِتُكَبرُِّواْ اللَّهَ عَلىَ مَا هَدَئكُمْ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُون؛ « ماه رمضان [همان ماه] است كه در آن، قرآن فرو فرستاده شده است، [كتابى] كه مردم را راهبر، و [متضمّن] دلايل آشكار هدايت، و [ميزان] تشخيص حق از باطل است. پس هر كس از شما اين ماه را درك كند بايد آن را روزه بدارد، و كسى كه بيمار يا در سفر است [بايد به شماره آن،] تعدادى از روزهاى ديگر [را روزه بدارد]. خدا براى شما آسانى مىخواهد و براى شما دشوارى نمىخواهد؛ تا شماره [مقرر] را تكميل كنيد و خدا را به پاس آنكه رهنمونيتان كرده است به بزرگى بستاييد، و باشد كه شكرگزارى كني» (بقره/185).
- ↑ وَ لَقَدْ يَسَّرْنَا الْقُرْءَانَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِن مُّدَّكِر؛ « و قطعاً قرآن را براى پندآموزى آسان كردهايم؛ پس آيا پندگيرندهاى هست؟» (قمر/17، 22، 32، 40).
- ↑ فَإِنَّمَا يَسَّرْنَاهُ بِلِسَانِكَ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُون؛ «در حقيقت، [قرآن] را بر زبان تو آسان گردانيديم، اميد كه پند پذيرند.» (دخان/58).
- ↑ به تعداد انگشتان دست هم ترجمه قران برای کودکان نداریم، ص50.
- ↑ برنامه‌ریزی هدایت‌شده؛ زمینه‌ساز ترجمه موفق از قرآن برای نوجوانان، ص60.
- ↑ پردازش داستانی قرآن و ایجاد زمینه مناسب فهم آیات؛ رکن اساسی ترجمه قرآن برای کودکان و نوجوانان، ص57.
- ↑ ترجمه قران را ساده‌نویسی کنیم تا ابهامی پیش نیاید، ص73.
- ↑ شعر و نقاشی جایگزین متن در ترجمه قران، ص71.
- ↑ مترجم قران برای نوجوانان، داستان‌نویس نیست، ص80.
- ↑ برگردان موضوعی؛ بهترین شیوه ترجمه قرآن برای کودک و نوجوان، ص38.
- ↑ تعیین مختصات روان‌شناختی مخاطب؛ ضرورتی در ترجمه قرآن برای کودکان، ص37.
- ↑ می‌توانی با برگردان مفاهیم قران درک کودکان را بالا ببریم، ص64.
- ↑ نیازمند ایجاد مرکز تخصصی سامان‌دهی ترجمه قران برای نوجوانان هستیم، ص88.
- ↑ لزوم استفاده از مباحث تفسیری به همراه جلوه‌های هنری، ص76.
- ↑ نبود تقاضا در جامعه برای ترجمه قران نوجوانان، ص36.
- ↑ به تعداد انگشتان دست هم ترجمه قران برای کودکان نداریم، ص50.
- ↑ شعر و نقاشی جایگزین متن در ترجمه قران، ص72.
- ↑ نیازمند طرحی جامع برای ارائه مفاهیم قران به نوجوانان هستیم، ص45.
- ↑ ضرورت شناخت افق نگاه مخاطبان به جهان در ترجمه قران برای کودکان، ص87.
- ↑ برگردان موضوعی؛ بهترین شیوه ترجمه قرآن برای کودک و نوجوان؛ ص38.
- ↑ نمی‌توان از کنار خط قرمز‌های ترجمه قران برای کودکان به‌سادگی عبور کرد، ص58.
- ↑ انتخاب الفاظ متناسب بافهم مخاطب؛ مشکل مترجمان قران کودکان، ص55.
- ↑ مخاطبان «کودک» را از «نوجوان» در ترجمه قران جدا کنیم، ص93.
- ↑ پردازش داستانی قرآن و ایجاد زمینه مناسب فهم آیات؛ رکن اساسی ترجمه قرآن برای کودکان و نوجوانان، ص58.
- ↑ باید کاری کنیم که تعابیر قرآنی در فرهنگ زبانی‌مان نهادینه شود، ص29.
- ↑ به تعداد انگشتان دست هم ترجمه قران برای کودکان نداریم، ص51.
- ↑ چرا مترجمان قرآن کودکان تربیت نکرده‌ایم؟، ص40.
- ↑ برای کودکان مفاهیم قرانی را مصورسازی کنیم، ص52.
- ↑ تفسیر ساده از قران برای نوجوانان؛ کاربردی‌تر از ترجمه، ص75.
- ↑ نیازمند طرحی جامع برای ارائه مفاهیم قران به نوجوانان هستیم، ص45.
- ↑ مترجمان و گام‌های اندک در ترجمه قرآن برای کودکان، ص63.
- ↑ برنامه‌ریزی هدایت‌شده؛ زمینه‌ساز ترجمه موفق از قرآن برای نوجوانان، ص60.
- ↑ اقتباس داستانی از قرآن مناسب‌تر از ترجمه برای کودک، ص35.
- ↑ ترجمه‌های قران کودکان ر نقاد منفی نکنیم، ص65.
- ↑ همان، ص66.
- ↑ شعر و نقاشی جایگزین متن در ترجمه قران، ص72.
- ↑ با سیستم پاورقی به سراغ ترجمه قران برای کودکان برویم، ص48.
- ↑ گزارش‌نویسی همراه با گزینش آیات؛ بهترین روش ترجمه قران کودک، ص110.
- ↑ کار قرآنی برای کودکان باید از فیلتر زیبایی‌شناسی بگذرد، ص50.
- ↑ نیازمند حرکت به سمت ساده‌سازی زبان ترجمه‌های قران هستیم، ص47.
- ↑ به تعداد انگشتان دست هم ترجمه قران برای کودکان نداریم، ص51.
- ↑ کار قرآنی برای کودکان باید از فیلتر زیبایی‌شناسی بگذرد، ص49.
- ↑ نبود افراد متخصص و اهمال در حوزه ترجمه قرآن برای کودکان، ص16.
- ↑ غفلت نهادهای دولتی و خصوصی از ادبیات قرآنی کودکان، ص24.
- ↑ ارائه ترجمه آموزشی قرآن برای کودکان در برنامه‌های آینده سازمان اوقاف است، ص26.
- ↑ نبود تقاضا در جامعه برای ترجمه قرآن نوجوانان، ص36.
- ↑ خلأ روش صحیح انتقال مفاهیم قرآنی به کودکان نگران‌کننده است، ص19.
- ↑ نیاز امروز کودکان در حوزه قران فراتر از ترجمه است، ص96.
- ↑ نخست شخصیت کودک را شناسایی کنیم، سپس قرآن را ترجمه کنیم، ص30.
- ↑ گزینش در ترجمه داستان‌های قران برای کودکان، ص94.
- ↑ نیازمند ایجاد مرکز تخصصی سامان‌دهی ترجمه قران برای نوجوانان هستیم، ص88.
- ↑ برنامه‌ریزی هدایت‌شده؛ زمینه‌ساز ترجمه موفق از قرآن برای نوجوانان، ص60.
- ↑ پیشنهاد برگزاری جشنواره‌ای بین‌المللی برای ترجمه قران کودکان، ص21.
- ↑ نخست شخصیت کودک را شناسایی کنیم، سپس قرآن را ترجمه کنیم، ص30.
- ↑ گزینش در ترجمه داستان‌های قران برای کودکان، ص94.
- ↑ نیاز امروز کودکان در حوزه قران فراتر از ترجمه است، ص96.
- ↑ ارائه ترجمه آموزشی قرآن برای کودکان در برنامه‌های آینده سازمان اوقاف است، ص26.
- ↑ پیشنهاد برگزاری جشنواره‌ای بین‌المللی برای ترجمه قران کودکان، ص21.
- ↑ برنامه‌ریزی هدایت‌شده؛ زمینه‌ساز ترجمه موفق از قرآن برای نوجوانان، ص60.
- ↑ لزوم استفاده از مباحث تفسیری به همراه جلوه‌های هنری، ص76.
- ↑ غفلت نهادهای دولتی و خصوصی از ادبیات قرآنی کودکان، ص24.
- ↑ آنانی که نسل فردا را دریافتند، ص6.
- ↑ ترجمه راهی برای انس کودکان با قرآن، ص 11و12.
- ↑ ترجمه قران نوجوانان در فعالیت‌های جنبی وزارت آموزش‌وپرورش قرار دارد، ص18.